Lm. Alberto Barbaro, OSJ
Khi tôi suy nghĩ về những điều cần viết và những đóng góp có thể làm cho suy tư của chúng ta về Thánh Giuse, tôi nhận ra rằng mình đã tự đặt mình vào một tình huống khó khăn.
Lý do là vì chúng ta không có nhiều tài liệu về vị thánh này. Chúng ta biết gì về Giuse thành Nazareth? Ngoài tên của ngài và một số sự kiện liên quan đến thời thơ ấu của Chúa Giêsu, chúng ta không có thêm thông tin quan trọng nào khác. Ngài không nói một lời nào. Trong trình thuật về sự bối rối và cuộc tìm kiếm Chúa Giêsu trong Đền Thờ giữa các thầy dạy luật (x. Lc 2,41-50), chính Mẹ Maria là người lên tiếng gọi Con, chứ không phải Cha: “Con ơi, sao con lại làm thế với cha mẹ? Kìa, cha con và mẹ đã phải cực lòng tìm con!” Ngài nói rất ít, thậm chí không nói gì cả, và ngôn ngữ của ngài chính là sự thinh lặng. Tuy nhiên, ngài là một người biết lắng nghe. Ngài nhạy bén với tiếng nói của thiên thần khi họ nói với ngài trong giấc mơ. Ngài cũng chứng tỏ mình là một người thi hành mệnh lệnh tuyệt vời mỗi khi Chúa yêu cầu. Cuối cùng, ngài lao động chân tay trong những công việc đơn sơ và vất vả nhất, những công việc đã khiến Chúa Giêsu được gọi là “con bác thợ mộc” (x. Mt 13,55). Vấn đề là cuộc sống của người thợ mộc này không có gì nổi bật. Ở một khía cạnh nào đó, tôi cảm thấy như đang sống lại sự ngạc nhiên của dân làng Nazareth khi họ nghe Chúa Giêsu giảng dạy và tự hỏi về sự khôn ngoan phi thường của Ngài, trong khi vẫn biết rằng Ngài là con bác thợ mộc. Cứ như thể từ một cuộc sống bình thường thì khó có thể mang lại điều gì hữu ích và tốt đẹp.
Thế nhưng, nếu quan sát cẩn thận, nhân vật này – một người gần gũi với Chúa Giêsu và Đức Maria, được đặt vào gia phả Đấng Mêsia – lại chứa đựng vô số giá trị và ý nghĩa, mà chỉ những tâm hồn đơn sơ và khiêm nhường mới có thể nhận ra, trân trọng và áp dụng vào đời sống. Những con người ấy, trước hết, là những người đơn sơ, và Giuse là một trong số họ. Ngài dạy chúng ta rằng có hai cách để hiểu và sống cuộc đời mà chúng ta đã nhận lãnh như một món quà. Một là nghĩ rằng chẳng có gì là phép lạ; cách còn lại là xác tín rằng tất cả đều là phép lạ. Để thuộc về những người tin rằng tất cả đều là phép lạ, chúng ta phải nắm bắt sự khác biệt giữa sống và tồn tại. Giuse thuộc về những người tin rằng mọi sự đều là phép lạ, bởi vì ngài đã sống một cuộc đời tốt lành. Oscar Wilde cho rằng sống là điều hiếm có nhất trên thế giới này. Hầu hết mọi người ngày nay chỉ đơn thuần tồn tại.
Chúng ta, dù không chọn để được sinh ra, nhưng phải học cách sống. Nếu tồn tại là một thực tế, thì sống lại là một nghệ thuật. Những ai sống và tin rằng mọi sự đều là phép lạ không phải là những người mơ mộng với đôi mắt khép kín, nhưng thuộc về số những người không muốn bỏ lỡ cuộc gặp gỡ với chính cuộc sống bình thường. Thực tế, ngày nay vấn đề lớn nhất là chúng ta có nguy cơ tách rời vĩnh viễn và không thể cứu vãn khỏi đời sống thường nhật, và chính vì thế, những ước mơ không thể trở thành hiện thực. Sự hiện diện của Giuse, ngoài việc là một người thợ, còn là một lời nhắc nhở liên tục và bền bỉ về sự bình thường. Nếu chúng ta muốn hạnh phúc trong một ngày, chỉ cần tổ chức một bữa tiệc. Nếu muốn hạnh phúc trong hai tuần, hãy đi du thuyền. Nếu muốn hạnh phúc trong một năm, hãy thừa hưởng một gia tài. Nhưng nếu chúng ta muốn hạnh phúc suốt đời, thì điều cấp bách là phải trao cho cuộc đời mình một mục đích xứng đáng. Giuse đã trao cho cuộc đời mình một mục đích, bằng cách hoàn toàn tín thác vào Chúa. Trong sự vâng phục thánh ý Thiên Chúa, người thợ mộc thành Nazareth dạy chúng ta trước hết phải sống một cách khôn ngoan và sâu sắc. Gương mẫu của ngài giúp chúng ta hiểu rằng một cuộc sống trọn vẹn bao gồm những việc như: xoa dịu nỗi đau của những người chúng ta gặp gỡ và khơi dậy niềm tin nơi những người chúng ta tiếp xúc.
Đối với một người cha và một người mẹ, như Giuse và Maria, điều đó có nghĩa không chỉ đơn giản là nhìn con cái mình, mà là chiêm ngắm chúng, vì chúng là biểu hiện của sự vô tội và thuần khiết. Đó chính là những điều mời gọi chúng ta tái khám phá trong chính bản thân mình, những điều mà chúng ta đã đánh mất. Giuse dạy rằng có một nơi để ở – nghĩa là một mái nhà – là điều quan trọng; có một người để yêu thương là điều không thể thiếu, vì đó chính là gia đình. Và cuối cùng, có cả hai – một mái nhà và một gia đình – đó chính là một phúc lành.
Thánh Giuse không phải là một con người khác biệt và xa lạ với chúng ta. Dù các sách Tin Mừng có thể khiến chúng ta nghĩ ngược lại vì sự gần gũi đặc biệt của ngài với Con Thiên Chúa, nhưng Phu quân của Đức Maria vẫn rất gần gũi và tương đồng với chúng ta. Những gì Kinh Thánh nói về ngài tuy ít ỏi, nhưng đủ để cho thấy đây là một nhân vật phi thường, dù không hoàn toàn tách biệt khỏi nhân loại. Hãy thử tìm hiểu làm thế nào mà một con người được Thiên Chúa yêu thương sâu sắc như vậy lại có thể được xem là một trong chúng ta. Tôi tin rằng sự gần gũi này không chỉ thể hiện trong cuộc sống của ngài – một cuộc đời xoay quanh gia đình, xưởng mộc và hội đường – mà còn ở chỗ cuộc sống của ngài không chỉ thuộc về riêng mình. Như đã xảy ra với Giuse, cha nuôi của Chúa Giêsu, cuộc đời chúng ta cũng vậy – không có điều gì chỉ liên quan đến riêng ta.
Chúng ta thường ảo tưởng rằng mọi thứ đều nằm trong khả năng suy nghĩ, lời nói và hành động của mình. Nhưng thực tế không phải như vậy. Câu chuyện về Thánh Giuse – người công chính và hiền lành – cho thấy một mối liên kết giữa đất và trời. Có thể chúng ta chưa từng cảm nhận sự hiện diện của một thiên thần trong giấc mơ, nhưng đã bao lần ta cảm nhận một ý nghĩ, một lời nói, một cảm xúc không đến từ chính mình? Đã bao lần ta gặp gỡ những con người hay trải nghiệm nhắc nhở ta rằng không phải mọi sự đều chỉ diễn ra trên bình diện ngang của đời sống nhân sinh? Những ai biết cách nắm bắt và nhìn sâu vào cuộc sống sẽ nhận ra có rất nhiều điểm gặp gỡ giữa trời và đất.
Chúng ta không chỉ tiến bước trên một đường ngang. Hãy nghĩ đến lưới tọa độ địa lý gồm các đường vĩ tuyến và kinh tuyến: có biết bao điểm giao nhau! Đời sống của chúng ta, cũng như của Thánh Giuse, không chỉ là của riêng ta. Các mối liên hệ với tha nhân, những cuộc gặp gỡ và trải nghiệm ý nghĩa, khát khao trở nên tốt lành hơn, nhận thức về giới hạn và sự yếu đuối của chính mình – tất cả những điều này là những điểm giao thoa giữa trời và đất, giống như những “vĩ tuyến” của chúng ta gặp gỡ những “kinh tuyến” của thiên giới.
Cuộc đời của Thánh Giuse cho thấy rằng kinh nghiệm sống của mỗi người là một cuộc gặp gỡ liên tục với trời cao. Chân phước Anne-Marie Madeleine Delbrêl, một nhà thần bí và thi sĩ người Pháp, đã viết rằng: “Mọi hành động nhỏ bé đều là một sự kiện vĩ đại, trong đó thiên đàng được ban tặng cho chúng ta, và chúng ta có thể trao hiến thiên đàng. Việc chúng ta phải làm là gì đi nữa cũng chỉ là lớp vỏ bọc bên ngoài của một thực tại rực rỡ – đó là cuộc gặp gỡ giữa linh hồn và Thiên Chúa, được đổi mới từng phút, từng phút gia tăng ân sủng, ngày càng trở nên đẹp hơn vì Thiên Chúa.”
Đối với người phụ nữ của thời đại chúng ta, ngay cả những công việc thường ngày hay những phiền toái trong cuộc sống cũng là cơ hội để Thiên Chúa và con người gặp nhau: “Có ai bấm chuông cửa? Mau mở ra: đó là Thiên Chúa đến để yêu thương chúng ta. Có ai cần thông tin? Đây, đó là Thiên Chúa đến để yêu thương chúng ta. Đến giờ ngồi vào bàn ăn? Hãy đi: đó là Thiên Chúa đến để yêu thương chúng ta. Hãy để Ngài hành động.” Đây chính là nét đặc trưng khiến Thánh Giuse trở nên gần gũi với vô số người không ngừng tìm kiếm một cuộc sống trọn vẹn.
Một lý do khác khiến “người khổng lồ của đức tin” này không xa lạ với mỗi con người được gợi ý qua những câu chuyện thời thơ ấu của Chúa Giêsu. Con Thiên Chúa sinh ra trong một hoàn cảnh khó khăn và phức tạp, giống như biết bao cuộc đời khác, tựa như một con lắc dao động giữa những khoảnh khắc vui sướng và đau buồn. Những nỗi khổ và niềm vui của Thánh Giuse cũng phản ánh sự luân phiên giữa hạnh phúc và đau thương ấy. Tôi tự hỏi Thánh Giuse đã suy nghĩ thế nào trong những ngày Thiên Chúa quyết định làm người giữa nhân loại. Chắc hẳn, tâm trạng của ngài không quá xa lạ với chúng ta khi ta cố gắng giữ vững đức tin trước những hoàn cảnh ngày càng lớn lao, những điều có thể làm lung lay mọi xác tín và niềm tin của ta mà không chút xót thương – như cái chết của một người thân yêu, mất việc làm, hay sự xuất hiện của một căn bệnh nghiêm trọng. Giuse liên tục gặp gỡ Thiên Chúa vì ngài đã chọn để cuộc sống lên tiếng. Bất cứ khi nào các biến cố trong Tin Mừng dường như phủ nhận những gì thiên thần đã báo trong giấc mơ cho người thợ mộc thành Nazareth – đặc biệt là lời “đừng sợ” – thì Thiên Chúa lại can thiệp. Cũng như trong cuộc đời của Thánh Giuse, trong cuộc đời của chúng ta, có lẽ cũng có một Thiên Chúa ẩn mình, có thể là im lặng, nhưng chắc chắn không vắng mặt: điều quan trọng là chúng ta phải biết nhận ra Ngài. Không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, nhưng cũng không phải là điều không thể, miễn là chúng ta biết nhìn sâu hơn, thay vì chỉ dừng lại ở bề mặt của các biến cố.
Ngài là một Thiên Chúa ẩn mình, nhưng không vắng mặt, có lẽ vì Đấng Toàn Năng thích quan sát hơn là áp đặt chính mình. Đây cũng là một khía cạnh khiến vị thánh này gần gũi hơn với những ai, dù phải đối mặt với nghịch cảnh cuộc sống, vẫn cố gắng giữ vững đức tin và tiếp tục tin tưởng, hy vọng.
Giuse đã để cho mình được Thiên Chúa dẫn dắt. Người thợ mộc thành Nazareth hướng chúng ta đến một sự thánh thiện thầm lặng, không phô trương, không được tạo nên bởi những hành động anh hùng, nhưng được thể hiện trong những điều nhỏ bé, trong đời sống hằng ngày, trong những gì quen thuộc: “Nếu tội lỗi là sự tầm thường của điều ác, thì sự thánh thiện chính là sự bình thường của điều thiện.” Càng đến gần Nazareth, Thiên Chúa càng lớn lên trong thế gian. Đức tin gắn liền với trải nghiệm hằng ngày của mỗi người và mỗi gia đình. Với những ai cảm thấy cuộc sống thường nhật thật nặng nề, những ai vật lộn để kết nối đức tin với thực tế đời sống, Giuse dạy rằng mọi thực tại con người đều có thể trở thành dấu chỉ sự hiện diện của Thiên Chúa. Mỗi hành động, mỗi khoảnh khắc đều có thể vươn tới một thực tại lớn lao hơn. Chính vì thế, Giuse vẫn mãi là một người trong chúng ta.
